طهران قدیم تا تهران جدید

توضیحات

هران، شهری که در آغاز شکل‌گیری، کمتر از 20 هزار نفر جمعیت داشت، سرانجام کلان‌ شهری شد که اینک بیش از 9 میلیون نفر جمعیت را در خود جای‌ داده است. بررسی روند شکل‌گیری و دگرگونی‌های تهران، به‌ ویژه از زمان پایتختی آن تا به امروز، نشان می‌دهد که تغییرات در محدوده شهر، عمدتا از دوره صفویه و قاجاریه آغاز شده است. با توجه به رویکردهای فرهنگی حاکم و حجم شهرنشینی اندک در دوره‌های گذشته اقدامات صورت گرفته، تغییرات اساسی در سیمای کالبدی شهر پدید نیاورده بود.

تهران در دوره‌های صفویه، افشاریه و زندیه بیشتر مورد توجه قرار گرفت؛ اما تحولات و دگرگونی‌های نسبی آن عمدتا از دوره قاجاریه به‌ ویژه از زمان ناصرالدین‌شاه سرعت گرفت. با وجود این، توسعه سریع شهر و روند تحول شهرنشینی آن، از دوره پهلوی رونق گرفت. در این دوره رویکرد ضرورت تبدیل شهر سنتی تهران، به تهرانی مدرن را به دنبال داشت. این روند، چه به لحاظ عملکردی و چه به‌ صورت فضایی و کالبدی، شهر را دست‌خوش دگرگونی ساخت و در این دوره است که تهران در مسیر شکل‌گیری یک کلان‌ شهر قرار گرفت.

اساسا، کلان‌ شهر حاصل فرآیندی است که به‌ منظور استفاده از صرفه‌های ناشی از مقیاس، در دوره خود جذب جمعیت و فعالیت می‌پردازد. آبادی‌ها و سکونت‌گاه‌های منطقه، شاغلان صنایع، مهاجران در جستجوی کار و حتی شاغلان شهر، جذب این منطقه شدند. کلان‌ شهر در مقطعی از فرآیند توسعه و تمرکز خود، با افزایش هزینه‌های ناشی از تمرکز، بخشی از جمعیت و فعالیت خود را در فضای پیرامون می‌پراکند.

تهران ضمن عبور از فرآیند تحولات و شکل‌گیری‌های اثرگذار و اثرپذیر وارد قلمرو کلان‌ شهری شد. شکل‌گیری تهران و روند و الگوی فعلی، عمدتا از دهه 1340 آغاز شد و از انقلاب به این‌ سوی شدت گرفت.